Napuštena, oronula, a i dalje predivna kuća Gradištanaca ne prestaje da fascinira Trsteničane, ali i one koji dolaze u Trstenik. Otkrivamo ko su bili Gradištanci i zašto ovo zdanje zasužuje više pažnje.
Kuća Gradištanaca koja se nalazi u blizini centralnog ulaza u „Prvu petoletku“ je zdanje koje primete svi koji iz tog pravca ulaze u Trstenik.
Gradištamnci su, kako se navodi u njihovoj biografiji u digitalnom izdanju Narodne biblioteke „Jefimija“ prezime dobili po mestu Grad ili Gradište na Kopaoniku.
Odatle su prebegli u Srbiju za vreme Karađorđa i naselili se u Medveđu kod Trstenika. Prezivali su se i Stevanović.
BLAGOJE GRADIŠTANAC – NARODNI POSLANIK I TRGOVAC
Priča o kući Gradištanaca povezana je sa Blagojem Gradištancem, trgovcem i narodnim poslanikom.
Rođen je 1. juna 1814. godine od oca Radoice. Živeo je u Medveđi, a kada se stekao značajan imetak prodajom svinja preselio se u Trstenik.
Blagoje Gradištanac je oko 1860. godine imao znatan imetak: dve kuće sa pomoćnim zgradama i dva dućana, tri livade, četiri njive, jedan vinograd sa zavatom, jedno konopljište i jednu vodenicu u Grabovcu kod Topoljaka. Na njegovo ime se vodila kuća i trgovina u Kruševcu 1890. godine.
Blagoje Gradištanac je 1877. godine na izborima za Veliku narodnu skupštinu postao je narodni poslanik za trstenički srez, Okrug kruševački.
Sa suprugom Stankom nije imao dece, pa je usvojio siročiće, Milana i Dostanu. Upokojio se 10. jula 1885. godine i sahranjen je na trsteničkom groblju.
Njega je nasledio sinovac Đorđe (1846-1908), Dimitrijev i Anđelijin sin. Đorđe Gradištanac sa suprugom Stevkom (umrla u 74 godini 31. oktobra 1918. godine) imao je ćerke: Zlatu, Jelenu, Nastasiju i Stamenu.
Zlata je bila supruga dr Petra Dojića, sreskog lekara u Trsteniku i Vrnjačkoj Banji, Jelena, udata za Đorđa Radoševića, živela je u Beogradu, poginula na Uskrs 1944. godine u svezničkom bombardovanju Beograda, Nastasija se udala za poručnika Vladimira Timotijevića (kasnije pukovnika), a Stamena (1875-1965), zvana Staka, kako se navodi u njenoj biografiji, udala se za trsteničkog trgovca Radoja Jovanovića (1866-1928) iz Sekuriča, sa kojim je imala kćeri, Desanku i Milicu.
U PROJEKTU ZA KUĆU GRADIŠTANACA UČESTVOVALA JE I JEDNA RUSKINJA
I upravo je Staka sa svojim ćerkama zaslužna za izgradnju žute kuće-koja je podignuta 1938. godine, Kuća je rađena po projektu Desanke-Dese Jovanović-Gradištanac, stakine ćerke, i Ruskinje Nine Nepokoljčickaja.
Desanka Desa Jovanović Gradištanac bila je inž. građevinarstva i učesnica NOB-a.
Nakon završene osnovne škole u Trsteniku pohađala je gimnaziju u Kruševcu. Studije građevinarstva završila je u Beogradu, a zatim se zaposlila u Ministarstvu građevine. Dosledna svojim uverenjima, nije se udavala već je živela u slobodnom komunističkom braku sa Mađarom Andrijom Tirkom, koji umre je uoči rata od tuber-kuloze.
Godine 1941. stupila je u Užicu u NOB i postala je komesar građevinske sekcije pri Vrhovnom štabu NOV-a i POJ-a. U ratu je obolela , pa je 1944. godine upućena u Bari u Italiji na oporavak, gde je ostala tri meseca. Posle oslobođenja radila je u Novom Sadu, gde je i umrla 11. marta 1974. godine. Sahranjena je u Trsteniku u porodičnoj grobnici.
Milica Jovanović-Gradištanac (1901-1987), Desankina mlađa sestra, ne završivši studije hemije na Beogradskom univerzitetu, vratila u Trstenik da pomaže majci Stameni kada je otac Radoje Jovanović Gradištanac teško oboleo, a uskoro i umro 1928. godine. Posle oslobođenja 1944. godine ona je bila sekretar Sreskog narodnog odbora, ali je zbog konfiskacije imovine njene majke napustila 1948. godine KPJ i državnu službu.
Nakon Miličine smrti 1987. godine prelepa kuća Gradištanaca je nenaseljena i u fazi propadanja. Ova kuća je deo istorije Trstenika i spomenik porodice koja je dala izuzetne ličnosti i sigurno je da zaslužuje više pažnje kako naslednika, tako i samog grada.